W dniach 18 – 22 września 2018 r. w Poznaniu odbył się na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza XV Światowy Kongres Prawa Rolnego. W Kongresie wzięło udział 130 uczestników z 19 krajów. Amerykę Południową i Środkową reprezentowali uczestnicy z Argentyny, Brazylii, Kuby, Meksyku, Nikaragui, Peru i Wenezueli. Afrykę reprezentowali uczestnicy z Angoli, Ghany, Senegalu i Mozambiku. Europę reprezentowali uczestnicy z Francji, Hiszpanii, Niemiec, Polski, Słowenii, Słowacji, Włoch i Wielkiej Brytanii.
Uczestnikami Kongresu byli prawnicy, naukowcy oraz praktycy zajmujący się zawodowo prawem rolnym, żywnościowym oraz systemem ochrony żywności.
Decyzja o organizacji Kongresu w Polsce zapadła dwa lata temu w trakcie XIV Światowego Kongresu w Kostaryce, gdzie polska delegacja należała do jednej z najbardziej licznych i aktywnych.
Powierzenie polskim agrarystom zrzeszonym w Polskim Stowarzyszeniu Agrarystów – stanowiącym sekcję krajową Europejskiego Komitetu Prawa Rolnego w Paryżu (C.E.D.R. – Comité Europeên de Droit Rural) - jest istotnym wyróżnieniem. Polskie Stowarzyszenie kierowane przez Przewodniczącego Zarządu Prof. dr hab. Romana Budzinowskiego pełniącego również obowiązki dziekana Wydziału Prawa i Administracji UAM w Poznaniu, który podjął się organizacji XV Światowego Kongresu, to również uznanie jego aktywności oraz znaczenia kierowanego przez niego Stowarzyszenia na płaszczyźnie międzynarodowej.
Dał temu wyraz otwierający obrady Kongresu Prof. dr Leonardo Pastorini (Argentyna) – Prezydent Światowego Związku Prawa Rolnego (WUAL) – oraz Prof. dr Angel Sanchez Hernandez (Hiszpania) sekretarz generalny Związku.
Tematyka Kongresu dotyczyła „Współczesnych wyzwań prawa rolnego wobec globalizacji, regionalizacji i lokalności”. Tematyka XV Kongresu zarysowana bardzo szeroko miała za zadanie uwzględnić problematykę międzynarodową oraz narodową zróżnicowanych regulacji krajowych dotyczących prawa rolnego i żywnościowego w aspekcie porozumień międzynarodowych, w tym regulacji multilateralnych zawieranych pomiędzy państwami sygnatariuszami umów międzynarodowych, umów regionalnych organizujących współpracę wybranych państw.
Na Kongres nadesłano 60 referatów, z których jedynie część ze względów organizacyjnych mogła zostać wygłoszona. Całość referatów została opublikowana w wydaniu książkowym o objętości ponad 500 stron w językach angielskim, hiszpańskim i włoskim. Książka została wydana nakładem Wydawnictwa Naukowego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza pod redakcją Romana Budzinowskiego, Poznań 2018.
Organizatorzy Kongresu w trakcie jego obrad zapowiedzieli wydanie materiałów pokongresowych w języku polskim w formie książkowej.
W trakcie otwarcia Kongresu dokonano wręczenia dwóch adresów gratulacyjnych przyznanych przez Światowy Związek Prawa Rolnego. Pierwszy z nich otrzymał Profesor Alfredo Massart (Włochy) za szczególne zasługi dla rozwoju międzynarodowego prawa rolnego oraz jego aktywności w zakresie wspomagania rozwoju legislacji prawno-rolnej w szeregu krajów Ameryki Łacińskiej, jak również pracy dla rozwoju Związku. Drugi z adresów gratulacyjnych za wybitne akademickie osiągnięcia zawodowe otrzymał pionier badań prawno-porównawczych prawa rolnego Prof. dr hab. Aleksander Lichorowicz (Polska).
W trakcie obrad Kongresu referenci przedstawiali stan rozwoju prawa rolnego na poziomie krajowym i międzynarodowym. Wskazać należy, że stopień rozwoju społecznego i gospodarczego szeregu państw położonych na różnych kontynentach jest bardzo zróżnicowany. W szeregu krajach afrykańskich i latynoamerykańskich wprowadzane są lub planowane dopiero reformy rolne. Doświadczenia krajów Unii Europejskiej dotyczące struktur agrarnych, w tym mechanizmów i skutków wdrażania reform agrarnych stanowią interesujący dla prawników z krajów trzeciego świata przykład do ich adaptacji, przy uwzględnieniu uwarunkowań krajowych, także w wymiarze lokalnym.
Tematyka obrad Kongresu zgodnie z mottem XV Kongresu podzielona została na zagadnienia generalne dotyczące mechanizmów prawa w obszarze rolnictwa i gospodarki żywnościowej, w sferze gospodarki światowej w dobie globalizacji, regionalizacji i regulacji lokalno-narodowych.
Problematyka globalizacji jako zespół procesów prowadzących do coraz większej współzależności państw i ich społeczeństw oraz gospodarek (w tym rolnictwa) wyznaczyła główną oś zainteresowań uczestników obrad Kongresu. Powyższy proces wyznacza w sferze gospodarczej nie tylko pozytywne czynniki wzrostu gospodarczego poszczególnych państw, takie jak: przepływ międzynarodowy kapitału oraz swobodę inwestowania czy też liberalizację handlu. Globalizacja tworzy również pewne negatywne wzorce poprzez unifikację produktów w ramach obowiązkowych standardów oraz sprzyja marginalizacji produkcji krajów o niższym poziomie rozwoju gospodarczego. Stwarza obowiązek przyjmowania wysokich standardów jakościowych oraz sanitarnych, które kraje zwłaszcza trzeciego świata z trudnością są w stanie wypełnić.
Uczestnicy Kongresu podkreślali, że w obszarze rolnictwa i gospodarki żywnościowej nastąpił proces tworzenia globalnego rynku. Wymusiło to dostosowanie się gospodarek, zwłaszcza krajów trzeciego świata, do standardów wymiany handlowej – jakościowej i sanitarnej – obowiązujących w państwach Unii Europejskiej i Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej oraz Kanadzie i Meksyku, zintegrowanych w ramach Północnoamerykańskiego Układu Wolnego Handlu (NAFTA). Podobnie część krajów Ameryki Południowej (Argentyna, Brazylia, Paragwaj i Urugwaj), stworzyło Wspólny Rynek Południa (MERCOSUR), który jako priorytet uznał utworzenie regionalnej strefy wolnego handlu. Bardziej zintegrowaną współpracę regionalną w wymiarze kontynentalnym oferuje państwom członkowskim Unia Europejska w ramach swojej regulacji traktatowej (prawa pierwotnego) i norm organizujących i ujednolicających współpracę krajów członkowskich (prawa pochodnego).
Globalizacja, jak wspomniano, generuje również negatywne mechanizmy zwłaszcza odnoszące się do tych państw trzecich, które nie są stowarzyszone w organizacjach regionalnych państw członkowskich. Pomimo ochronnego działania Światowej Organizacji Handlu (WTO) stanowiącej kontynuację globalnego Układu Ogólnego w sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT) wspierającego światowy proces liberalizacji handlu, w tym w odniesieniu do produktów rolnych i żywnościowych, nadal występują bariery zwłaszcza dla krajów trzeciego świata z dostępem do rynku światowego.
Nie bez przyczyny problematyka bezpieczeństwa żywnościowego, w tym mechanizmów blokujących dostęp do rynków państw członkowskich dużych organizacji regionalnych poprzez dopłaty eksportowe, normy fito i zoosanitarne, w odniesieniu do importu stanowi jeden z wiodących problemów poruszanych w ramach panelu dotyczącego prawa rolno-żywnościowego.
Uczestnicy obrad zaprezentowali szereg referatów narodowych dotyczących rynku rolnego, w tym dopuszczalności stosowania przez państwa pomocy publicznej. Zaprezentowano stosowane przez ustawodawstwo Unii Europejskiej formy pomocy publicznej w odniesieniu do wybranych rynków rolnych.
W ramach Wspólnej Polityki Rolnej analizowano prawne mechanizmy konkurencji w rolnictwie oraz pozycję rolników i przedsiębiorców na rynku unijnym, w tym rolników z trzeciego świata i dostępu do rynku unijnego dla wytwarzanych przez nich produktów.
W trakcie obrad zaprezentowano również problematykę współdziałania – spółdzielczości rolniczej i innych form organizacyjnych.
Uczestnicy obrad wysłuchali również referatów odnoszących się do uwarunkowań prawnych dotyczących produkcji tzw. produktów lokalnych. Zapoznali się także z formami organizacyjnymi gospodarstw rolnych prowadzących produkcję lokalną.
Znaczna ilość referatów poświęcona została prezentacji ewolucji w strukturze gospodarstw rolnych, oraz ubezpieczeń rolniczych i innych form alimentacji.
Problematyka ochrony środowiska związana była z analizą działalności rolniczej i dotyczyła degradacji gleby i jej zanieczyszczenia oraz wody. Temat ten podejmowano zarówno na płaszczyźnie prawa krajowego jak i międzynarodowego.
W referatach prezentowano również problematykę energii odnawialnej w zastosowaniu dla potrzeb rolnictwa, która nie generuje zanieczyszczeń i jest przyjazna dla środowiska. Podnoszono tematykę wpływu efektu cieplarnianego na zmiany klimatyczne.
Na XV Światowym Kongresie Prawa Rolnego nie zabrakło szerokich analiz, w ujęciu międzynarodowym, doktrynalnego pojęcia i pozycji prawa rolnego w obowiązujących systemach prawnych oraz roli powyższych regulacji w projektowanych przebudowach struktur agrarnych. Analizowano normatywną strukturę gospodarstw rolnych i ich finansowanie, a także zmiany przeznaczenia gruntów rolnych na inne cele pozarolnicze.
Znaczna grupa referatów skupiła się na formach prawnych w ujęciu narodowym, obowiązujących w prezentowanych krajach dotyczących: przenoszenia własności gospodarstw i nieruchomości rolnych, problematyki własności rolnej, dzierżaw rolnych oraz prowadzonych reform rolnych.
Podejmowano również tematykę pozycji prawnej cudzoziemców w związku z nabywaniem nieruchomości rolnych, a także ograniczeń w obrocie nieruchomościami, w tym kontroli przez instytucje publiczne m.in. spółek posiadających nieruchomości rolne także przy sprzedaży jak i nabyciu ich akcji.
Prezentowane w trakcie XV Światowego Kongresu Prawa Rolnego referaty charakteryzowały się bardzo zróżnicowaną tematyką i stanowiły interesujący przegląd stanu rozwoju prawa rolnego na trzech kontynentach.
